Rodzaje chowu kur niosek, dozwolony czas transportu zwierząt, zakaz trzymania świń w pojedynczych kojcach, zakaz uboju zwierząt bez ogłuszania. Te i inne najważniejsze elementy ochrony zwierząt zostały ustalone przepisami Unii Europejskiej. Czy kierunek, w którym zmierza ochrona zwierząt w UE, jest korzystny? Co powinno się zmienić, aby zwierzęta na naszym kontynencie były traktowane tak, jak na to zasługują? Dowiedz się, dlaczego w tym kontekście wybory do Parlamentu Europejskiego mają fundamentalne znaczenie!
Podstawowe zasady
Konieczność uwzględniania dobrostanu zwierząt w unijnej polityce została zapisana w jednym z najważniejszych unijnych aktów prawnych. Artykuł 13 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej stanowi:
Przy formułowaniu i wykonywaniu polityki rolnej, rybołówstwa i transportu Unii oraz jej polityk dotyczących rynku wewnętrznego, badań i rozwoju technologicznego oraz przestrzeni kosmicznej, Unia i Państwa Członkowskie w pełni uwzględniają wymagania w zakresie dobrostanu zwierząt jako istot zdolnych do odczuwania, przy równoczesnym przestrzeganiu przepisów prawnych i administracyjnych oraz zwyczajów Państw Członkowskich związanych w szczególności z obyczajami religijnymi, tradycjami kulturowymi i dziedzictwem regionalnym.
Powyższy artykuł daje Unii Europejskiej podstawy do określania wymagań dotyczących traktowania zwierząt i weryfikowania, czy państwa członkowskie spełniają te zasady.
Unia Europejska faktycznie realizuje swoje własne wymogi. W 1998 roku organy unijne uchwaliły przepisy chroniące zwierzęta hodowlane. Postanowiono w nich, że zwierzęta muszą być wolne od zbędnego bólu i cierpienia. Warunki, w których są utrzymywane, powinny uwzględniać ich potrzeby psychiczne i fizjologiczne. Niedozwolone jest hodowanie zwierząt, których cechy powodują, że nie mogą być utrzymywane bez szkody dla ich zdrowia. Określono także, że zwierzęta muszą mieć stały dostęp do wody i pożywienia. Powinny być również utrzymywane w warunkach, które chronią je przed szkodliwymi czynnikami. Przepisy o ochronie zwierząt hodowlanych są bardzo ogólne, jednak państwa członkowskie mają za zadanie wprowadzić te wymagania we własnych procedurach dotyczących hodowli zwierząt.
Zmiany na przestrzeni lat
W 1999 roku w Unii przyjęto przepisy pierwszy akt prawny dotyczący dobrostanu konkretnego gatunku zwierząt. Ochroną zostały objęte kury nioski. W nowych przepisach określono dopuszczalne rodzaje chowu kur – klatkowy, ściółkowy oraz wolnowybiegowy. Są nam one dobrze znane z opakowań jaj: jako „trójki”, „dwójki” i „jedynki”, których stosowanie również zostało określone przez Unię Europejską. W 2012 roku doszło do znacznej wygranej dla losu niosek. We wszystkich państwach należących do Unii zakazane zostało bowiem stosowanie tzw. klatek nieulepszonych, znanych również jako bateryjne.
Kolejne przepisy dotyczące dobrostanu zwierząt pojawiły się w 2007 roku. Wtedy to w życie weszła dyrektywa o ochronie kurcząt brojlerów. Wskazano w niej minimalną powierzchnię przypadającą na zwierzę, wyposażenie i warunki w kurniku. Rok później uchwalono akty prawne dotyczące ochrony świń oraz cieląt. Samice świń od 2013 roku nie mogą być utrzymywane w pojedynczych kojcach. Cielęta od 8. tygodnia życia mogą być trzymane w indywidualnym kojcu, jeżeli mogą swobodnie się obrócić i położyć. Powinny być również w stanie utrzymywać kontakt wzrokowy z innymi zwierzętami. Najlepszym rozwiązaniem byłby jednak całkowity zakaz stosowania kojców indywidualnych.
Przepisami europejskimi określono także wymagania dotyczące transportu i uśmiercania zwierząt. Przepisy dotyczące transportu obowiązują od 2004 roku. Wyznaczony został w nich między innymi dopuszczalny czas transportu, który standardowo wynosi 24 godziny. Transport powinien być możliwie jak najkrótszy, a potrzeby zwierząt w trakcie jego trwania respektowane. W 2019 roku Parlament Europejski wezwał do skrócenia czasu podróży, lepszego egzekwowania wymogów i surowszych sankcji za łamanie zasad transportu. W odpowiedzi w zeszłym roku Komisja Europejska zaproponowała nową wersję prawa dotyczącego transportu zwierząt. Prace nad nowelizacją nadal się toczą.
W Unii Europejskiej do tej pory nie ustanowiono jednak norm chroniących zwierzęta takie jak krowy, gęsi, kaczki czy zwierzęta hodowane na futro. Podlegają one ochronie wyłącznie na podstawie ogólnych przepisów o zwierzętach hodowlanych.
Inicjatywa państw
Warto zaznaczyć, że Unia w wymienionych powyżej kwestiach ustanowiła wyłącznie niezbędne minimum, które państwa członkowskie muszą bezwzględnie przestrzegać. Nic nie stoi na przeszkodzie ku temu, aby każdy kraj ustanowił wyższe wymogi dobrostanowe. Przykładowo unijny limit zagęszczenia kurcząt brojlerów wynosi 39 kg/m2. W Niemczech jest to 35 kg/m2, a w Szwecji 36 kg/m2. Znaczna większość państw Unii zakazała hodowli zwierząt na futro, mimo że taki zakaz nie został wprowadzony przez Unię. Niemcy, Czechy i Austria odchodzą od hodowli klatkowej kur niosek.
Polska również wykroczyła poza unijne regulacje. W naszym kraju od 1999 roku zakazany jest przymusowy tucz gęsi w celu produkcji foie gras, mimo że Unia Europejska nie zabrania tego typu hodowli.
Co jeszcze robi Unia?
Fakt, że ochrona zwierząt została zapisana w podstawowym unijnym akcie prawnym, ma również innego rodzaju skutki. Dobrostan zwierząt jest również uwzględniony w ramach Wspólnej Polityki Rolnej – jednej z najważniejszych strategii realizowanej przez Unię Europejską. Wspólna Polityka Rolna przewiduje wsparcie finansowe dla rolników spełniających ustalone kryteria. Od 2013 roku jednym z nich jest podwyższanie warunków utrzymywania hodowanych zwierząt. W ten sposób Unia promuje nowoczesne, zgodne z nową wiedzą o potrzebach gatunkowych metody chowu i hodowli.
Unia Europejska szczegółowo reguluje zasady produkcji ekologicznej żywności. Przepisami unijnymi określono wymogi, które muszą spełniać produkty ekologiczne. Ekologiczna hodowla zwierzęca również odznacza się wyraźnie wyższym dobrostanem, jak przykładowo ekologiczny chów kur niosek (jaja „zerówki”) lub kurczaków. Zwierzęta w chowie ekologicznym cechują się wolniejszym wzrostem. Posiadają również o wiele większą niż standardowa przestrzeń bytową.
Nie można zapomnieć, że Unia Europejska uchwaliła prawa chroniące zwierzęta dzikie. Na mocy unijnych przepisów chronione są ptaki, owady zapylające i foki. Zakazane jest również polowanie na delfiny i wieloryby. Chronione są też zwierzęta utrzymywane w ogrodach zoologicznych i wykorzystywane w badaniach naukowych. Od 2018 roku zabronione jest testowanie kosmetyków na zwierzętach.
Unia reguluje również podróże ze zwierzętami domowymi oraz zakazuje importu i eksportu ze skóry psów i kotów. W 2023 roku powstał projekt kolejnych zmian dla zwierząt domowych. Zaproponowano obowiązkowe znakowanie psów i kotów, poprawę praktyk hodowlanych i zakaz estetycznych zabiegów chirurgicznych.
Czy mamy szansę na więcej?
Prawny system ochrony zwierząt w Unii Europejskiej można śmiało nazwać jednym z najbardziej zaawansowanych na świecie. Czy oznacza to jednak, że jest wystarczający? Z całą pewnością nie. Przepisy prawne dotyczące zwierząt wymagają nowelizacji na podstawie najnowszej wiedzy dotyczącej potrzeb gatunkowych, przykładowo w kwestii transportu. W Unii wciąż legalne są działania, które nie mają nic wspólnego z dobrostanem zwierząt. Należą do nich hodowla zwierząt na futra, chów kurczaków ras szybko rosnących czy utrzymywanie zwierząt takich jak świnie, krowy czy kury nioski w klatkach. Niektóre gatunki, jak krowy, kaczki czy zwierzęta futerkowe, nie są w ogóle objęte dostosowaną do ich potrzeb ochroną prawną.
Nadchodzące wybory do Parlamentu Europejskiego stanowią więc niezwykłą szansę ku temu, aby uczynić życie zwierząt w Unii lepszym. Potrzebujemy europarlamentarzystów, którzy będą popierać projekty wzmacniające ich ochronę. Europosłowie mogą również naciskać na odpowiedzialną za propozycje zmian w prawie Komisję Europejską, aby dokonała rewizji obowiązujących przepisów.
Sprawdź, którzy kandydaci z Twojego okręgu zobowiązali się pracować dla zwierząt i zagłosuj za lepszą przyszłością dla tych, którzy nie mogą o siebie walczyć.