Ustawa o ochronie praw zwierząt rozpoczyna się następująco:
“Zwierzę, jako istota żyjąca zdolna do odczuwania cierpienia, nie jest rzeczą. Człowiek jest mu winien poszanowanie, ochronę i opiekę”.
Podkreślenie tożsamości zwierząt i uznanie za fakt, iż są one w stanie doświadczać bólu zarówno fizycznego, jak i psychicznego stanowi punkt wyjścia do dbania o ich dobrostan. Z drugiej strony, nakładając przy tym obowiązki na ludzi, które wynikają ze wspomnianych w ustawie: poszanowania, ochrony, opieki.
Jednak czy realne warunki panujące w hodowlach przemysłowych działających zgodnie z literą prawa, są w stanie w pełni zagwarantować godny byt istotom w nich przebywających?
Przestrzeń, na jakiej żyją zwierzęta w klatkach
Na jedną kurę hodowaną w klatce na mięso, która ukończyła 16 tydzień życia, przypadać powinno minimum 0,045 m². W przypadku niosek, każdej z nich należy zapewnić przynajmniej 0,072 m². Przepiórki hodowane na jajka muszą mieć do swojej dyspozycji chociaż 0,025 m², a te przeznaczone na mięso od 0,006m².
Dla porównania, rozmiar kartki A4 zajmuje powierzchnię 0,062 metra kwadratowego.
W przypadku lisów, jenot, norek, tchórzy możliwe jest przetrzymywanie ich oddzielnie, bądź w grupach. Warto wspomnieć, iż są to dzikie zwierzęta, które w naturalnym otoczeniu wybierają raczej samotniczy tryb życia, a zamykanie ich wspólnie może doprowadzić do powstania patologii takich jak akty agresji, autoagresji czy kanibalizmu.
Specjalność: prosięta
W teorii prosięta powinny przebywać w pierwszych dniach po narodzeniu razem z matką, aż do ukończenia 28 dnia życia. Jednak od tej reguły, prawodawca przewidział także wyjątki. Odebranie może nastąpić bez względu na wiek prosięcia, kiedy istnieje zagrożenie jego bezpieczeństwa. Kolejny zapis daje możliwość oddzielenia prosiąt od 21.dnia z powodu tzw. “innych przyczyn”. W rzeczywistości przytoczone punkty rozporządzenia pozostawiają szerokie pole do nadinterpretacji.
Młode we wczesnym stadium rozwoju poddawane są również różnym zabiegom, do których należą:
- do 7 dnia życia usuwanie kłów u prosiąt i knurów,
- od 7 dnia życia obcinanie części ogona oraz kastracja samców,
- kolczykowanie nosa – jeśli przetrzymywane są wraz z innymi współtowarzyszami na otwartej przestrzeni.
Chociaż rutynowe obcinanie ogonów u prosiąt zostało zakazane dyrektywą Rady 2008/120/EC ze względu na możliwość powodowania bezpośredniego oraz długotrwałego bólu, wpływając tym samym negatywnie na ich dobrostan, wskaźnik jest nadal bardzo wysoki. Z danych zaprezentowanych przez EFSA, 2007b wynosił on 90% dla świń hodowanych na terenie Europy.
W przypadku uzasadnienia kastracji samców za główny powód przyjęto … pozbycie się nieprzyjemnego zapachu mięsa. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa, co prawda mówi o tym, by kastracja po 7 dniu życia wiązała się ze znieczuleniem, niestety przepis ten bywa stosowany jako “do 7 dnia znieczulenie nie jest potrzebne”. I tak również bardzo często odbywa się to w hodowlach.
Sposób uśmiercania
“Uśmiercanie zwierząt może wywoływać u zwierząt ból, niepokój, strach lub inne formy cierpienia, nawet gdy odbywa się to w najlepszych dostępnych warunkach technicznych. Niektóre działania związane z uśmiercaniem mogą być stresujące, a każda technika ogłuszania ma pewne wady.” – Rozporządzenie rady (WE) NR 1099/2009 z dnia 24 września 2009 r. w sprawie ochrony zwierząt podczas ich uśmiercania.
Załącznik do cytowanego dokumentu zawiera dokładne wytyczne odnośnie sposobu uśmiercania zwierząt hodowlanych i gospodarskich.
Powszechnym sposobem uśmiercania zwierząt np. na fermach niosek jest maceracja. Co to oznacza w praktyce? Najczęściej mielenie żywcem piskląt rasy męskiej w ciągu 72 godzin po narodzeniu. Traktowane są one jako wynik uboczny produkcji, a więc niepotrzebny odpad.
Nioski i brojlery ogłuszane są za pomocą kąpieli wodnej. Ich nogi zostają podwieszone na taśmociągu oraz poddane działaniu prądu. Następnie ich głowy są obcinane, po czym następuje wykrwawienie.
“Prosięta, jagnięta, koźlęta, króliki, zające, zwierzęta futerkowe i drób do 5 kg żywej wagi” mogą zostać pozbawione świadomości również poprzez mocne uderzenie w głowę, w wyniku którego powstaje nieodwracalne uszkodzenie mózgu.
Owce, kozy i świnie ogłuszane są za pomocą elektrod przykładanych do głowy i ciał zwierząt.
Norki umieszczane są w komorach wypełnionych gazem. Wkłada się je pojedynczo w momencie, kiedy poprzednie zwierzę jest nieprzytomne lub martwe. Następnie pozostają w niej aż do chwili śmierci.
Istnieją również dokładne wytyczne przedstawiające sposób uśmiercania lisów. Do pyska i odbytu przykłada się elektrody, używając prądu o wartości co najmniej 0,3 ampera i napięciu co najmniej 110 woltów przez co najmniej 3 sekundy.
Wynik kontroli NIK w sprawie Nadzoru nad transportem i ubojem zwierząt gospodarskich
Ostatnia kontrola, której wyniki zostały opublikowane w 2017 roku, wykazała szereg uchybień. W co piątej ubojni oraz co setnym transporcie, zanotowano brak bądź niewystarczające przestrzeganie ustawy o ochronie zwierząt.
Jednym z nich jest nieposiadanie przez Inspekcję Weterynaryjną danych odnośnie skali uboju gospodarczego, czyli tego odbywającego się na użytek własny. Dostępem do informacji nie dysponował również Główny Lekarz Weterynarii, a sam ubój nie był nadzorowany przez upoważnionych do tego powiatowych lekarzy weterynarii. Pomimo, iż prawo nakazuje hodowcom zgłaszanie każdego takiego przypadku, w praktyce zawiadomienia pojawiały się bardzo rzadko, a jeśli już – w większym stopniu były one dostarczane po terminie i uzupełnione niedbale – m.in. bez podania ilości zwierząt, które mają zostać uśmiercone.
W swoim raporcie Najwyższa Izba Kontroli wskazała, iż nadzór administracyjny nad dobrostanem zwierząt w czasie przeprowadzania uboju gospodarczego był niedostateczny.
Podsumowując
Obowiązujące normy prawne dopuszczają m.in. praktyki takie jak: przebywanie nioski na przestrzeni nieco większej niż strona A4, pozbawianie lisów życia poprzez montowanie elektrody w pysku i odbycie, a także kastrację nowonarodzonych prosiąt. Dzieje się tak, iż futro musi być w idealnym stanie aby znaleźć zastosowanie w przemyśle modowym, a zapach mięsa wpasowywać się w standardy najbardziej wybrednego konsumenta.
Na ile przepisy umożliwiające traktowanie zwierząt w opisany powyżej sposób mają szansę przyczynić się do dbałości o ich dobrostan?
Źródła:
1. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 o ochronie praw zwierząt
2. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju wsi z dnia 2 września 2003r. w sprawie minimalnych warunków utrzymywania poszczególnych gatunków zwierząt gospodarskich
3. Rozporządzenie Rady (WE) nr 1099/2009 z dnia 24 września 2009 r. w sprawie ochrony zwierząt podczas ich uśmiercania
4. Dyrektywa Rady 2008/120/WE z dnia 18 grudnia 2008 r. ustanawiająca minimalne normy ochrony świń
5. Wynik kontroli NIK – Nadzór nad transportem i ubojem zwierząt gospodarskich – NIK o nadzorze nad transportem i ubojem zwierząt gospodarskich – Najwyższa Izba Kontroli
6. Zapobieganie kastracji prosiąt | Główny Inspektorat Weterynarii (wetgiw.gov.pl)
7. Annual Report 2007 | EFSA (europa.eu)