Projekt Best Practice Hens został stworzony w celu pomocy producentom jaj w Europie w przejściu na systemy bezklatkowe. Bazując na wiedzy ekspertów z różnych dziedzin, projekt dostarcza praktycznych informacji dotyczących najlepszych praktyk w systemach bezklatkowych. Czy jednak polscy producenci jaj gotowi są na odejście od chowu klatkowego?
W Polsce hodowane są prawie 52 mln kur niosek, w tym ponad 38 mln utrzymywanych jest w klatkach (GIW, marzec 2023). Według badań Centrum Badawczo-Rozwojowego Biostat z 2022 roku, 75,2% Polaków zapłaciłoby wyższą cenę za jajka lub produkty zawierające jajka pochodzące z ferm zapewniających kurom lepsze warunki (ściółkowych, wolnowybiegowych, ekologicznych). Ponadto 81% Polaków jest zdania, że hodowla klatkowa nie zapewnia kurom odpowiednich warunków do życia, a 62,4% uważa, że w Polsce powinien zostać wprowadzony zakaz hodowli klatkowej kur (Biostat, 2022).
Już 150 działających w Polsce firm podjęło oficjalne zobowiązanie do rezygnacji z jaj pochodzenia klatkowego do 2025 roku. Co więcej, ponad 35% z nich wdrożyło już swoje zobowiązania w życie i wycofało jaja klatkowe z produkcji i/lub oferty. Trend wycofywania jaj i przetworów jajecznych występuje globalnie – ponad 2400 firm na całym świecie zdecydowało się na takie kroki, z tego 1150 zobowiązań zostało już zrealizowanych (Chicken Watch, 2023).
W obliczu zmieniających się trendów społecznych, rynkowych i legislacyjnych, hodowcy niosek muszą przygotować się do przejścia na bezklatkowe systemy chowu. Best Practice Hens to unijny projekt pilotażowy DG SANTE Komisji Europejskiej. Ma stanowić wsparcie i dostarczyć producentom jaj praktycznych informacji o chowie w systemach bezklatkowych oraz kosztach i korzyściach transformacji. Projekt skupia się w szczególności na Polsce, Hiszpanii, Portugalii i Belgii, gdzie nadal istnieje stosunkowo duża liczba kur hodowanych w klatkach.
Produkcja jaj podąża za rynkiem
Trendy rynku spożywczego wymuszają zmiany. Wielu hodowców w Unii Europejskiej przeszło już na chów bezklatkowy, do czego skłoniło ich dobre rozeznanie w rynku zbytu ich produktów i przede wszystkim przewidywanie trendów długofalowych. Przykładowo w Niderlandach, Danii i Niemczech produkcja jaj przesunęła się w kierunku systemów bezklatkowych. W Danii w handlu detalicznym duży udział stanowią jaja ekologiczne “zerówki”. W Wielkiej Brytanii większość stanowią jaja z wolnego wybiegu, a w Belgii, Niemczech i Niderlandach (Holandii) – z chowu ściółkowego.
Alternatywne systemu chowu stanowią w UE już 55%, co przekłada się na 206,8 mln kur niosek. Ponadto Komisja Europejska jesienią 2023 ma wydać wniosek ustawodawczy obejmujący wprowadzenie stopniowego wycofania i zakazu chowu klatkowego kur niosek i innych zwierząt gospodarskich na poziomie całej Unii Europejskiej. Zakaz chowu klatkowego miałby wejść w życie najpóźniej w 2027 roku. Oznaczałoby to, że nowe przepisy unijne przyspieszą zmiany zachodzące w wielu państwach członkowskich.
Zmiany w strukturze utrzymania niosek obserwowane są także w Polsce. W marcu 2023 w systemach alternatywnych utrzymywano już 26,4% kur niosek (marzec 2023, GIW). Jeszcze w 2014 roku odsetek ten wynosił 12,6%.
Best Practice Hens w Polsce
W marcu polski partner projektu, Instytut Genetyki i Biotechnologii Zwierząt PAN zorganizował spotkanie, na którym zaprezentowane zostało podsumowanie najlepszych praktyk prowadzenia chowu kur niosek w systemie bezklatkowym oraz ekonomiczne aspekty transformacji w systemy bezklatkowe. Materiały w języku polskim dostępne są na stronie projektu https://bestpracticehens.eu/pl/materialy/
Spotkanie było również okazją do wymiany doświadczeń i opinii między hodowcami, weterynarzami, przedsiębiorcami z branży drobiarskiej, przedstawicielami instytutów badawczych oraz organizacji pozarządowych. Na spotkaniu obecny był m.in. prezes Krajowej Federacji Hodowców Drobiu i Producentów Jaj, Paweł Podstawka, naukowcy z IGBZ PAN, ekonomista drobiu prof. Peter Van Horne, przedstawicielka Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej oraz kierownik projektu prof. Bas Rodenburg z Uniwersytetu w Utrechcie. Na miejscu nie mogło zabraknąć także przedstawicielek Otwartych Klatek.
Czy polscy producenci jaj są gotowi na zmiany?
Ekonomiści przewidują, że rynek produktów jajecznych w Polsce będzie się rozrastał w najbliższych latach zmierzając w stronę jaj z systemów alternatywnych. Z badań przedstawionych podczas wydarzenia wynika, że producenci jaj klatkowych w Polsce wciąż niechętnie podchodzą do zmian. Jako duży problem w przechodzeniu na systemy alternatywne wskazywali m.in. koszty transformacji i opłacalność ekonomiczną. Ekonomiści wskazują jednak na przykładzie Niderlandów – wyższa cena jaj ściółkowych kompensowała koszty produkcji w porównaniu do chowu klatkowego.
Polscy producenci jaj, którzy zmienili systemy chowu na bezklatkowe, negatywnie oceniali komunikację z administracją państwową oraz rządowe wsparcie ekonomiczne. Transformację oceniali pozytywnie pod kątem znalezienia nowych rynków zbytu. Pomimo tego więksi producenci jaj przestają inwestować w chów klatkowy. Jeden z największych polskich producentów, Aktiw, zadeklarował zakończenie chowu klatkowego już w 2023 roku. Z kolei największy polski producent, Fermy Drobiu Woźniak, deklaruje, że 50% jaj ich produkcji pochodzi z chowu alternatywnego.
Rynek jaj w Polsce rozwija się w kierunku chowu alternatywnego. Podobnie nieuniknione zmiany zachodzą w innych krajach europejskich. Polscy producenci jaj, aby zachować konkurencyjność, będą musieli podjąć decyzje o przejściu na chów bezklatkowy. Większość inwestycji w sektorze produkcji jaj miała miejsce w latach 2009-2011, kiedy wszedł w życie wymóg wprowadzenia klatek wzbogaconych. Niewielu hodowców inwestowało ponownie od tamtego czasu. Biorąc pod uwagę około 15-letni czas amortyzacji sprzętu, około 2026 roku wypadnie czas nowych inwestycji. W perspektywie nadchodzących zmian prawnych, które wpłyną na sektor hodowlany, hodowcy powinni jak najszybciej dostosować się i już teraz przygotowywać do inwestycji w alternatywne systemy chowu. Tylko w ten sposób będą mogli zachować konkurencyjność na rynku.
Źródła:
- Główny Inspektorat Weterynarii, Wykaz podmiotów zarejestrowanych zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 852/2004, [online] https://pasze.wetgiw.gov.pl/spi/demorej/, [dostęp: 31.03.2023].
- Biostat, badanie zlecone przez Stowarzyszenie Otwarte Klatki Centrum Badawczo Rozwojowemu w styczniu 2022
- https://www.otwarteklatki.pl/blog/raport-zmian-na-rynku-jajecznym
- https://bestpracticehens.eu/