Futro w modzie. Historia wyjątkowego okrucieństwa

Szacuje się, że nasi przodkowie zaczęli nosić ubrania już ponad 100 tys. lat temu. Futro jest jednym z najstarszych materiałów służących im za okrycie. Wiadomo, że używał go Homo sapiens, ale także nasi krewni, jak np. neandertalczycy. Odzież futrzana była odnajdywana w wielu stanowiskach archeologicznych na całym świecie.

Le Moustier, Charles R. Knight, 1920, źródło: Wikimedia Commons

Wierzenia dotyczące futer

Dawni myśliwi wierzyli, że zakładając futro danego zwierzęcia, nawiążą z nim szczególną wieź i otrzymają jego moc i duchowe przewodnictwo. Na przykład kiedy łowca zarzucał na ramiona skórę lwa, wierzył, że zdobywa jego siłę. Jest to związane z koncepcją magii kontaktowej, obecnej w wierzeniach animistycznych. 

W późniejszych czasach pojawiło się nowe wierzenie dotyczące futer – powiązanie ich ze statusem społecznym. Już w starożytnym Egipcie noszenie futer lwa i lamparta było zarezerwowane wyłącznie dla faraona i najwyższych kapłanów. Kapłani nosili je tylko w czasie ceremonii, podkreślając w ten sposób ich znaczenie.

Futro jako wyznacznik statusu społecznego

Po lewej: Wizerunek egipskiej księżniczki Neferetiabet (datowany na 2590-2565 r. p.n.e.), źródło: Wikimedia Commons; po prawej: portret Luizy Orleańskiej (1812-1850), źródło: Wikimedia Commons

Futro przez wiele wieków utrzymywało  swoje znaczenie jako atrybutu statusu społecznego i było chętnie noszone przez szlachtę i bogatych. W średniowiecznej Europie niektóre rodzaje futer były zarezerwowane wyłącznie dla wyższych klas społecznych. Znaczenie futra jako wyznacznika statusu społecznego potwierdzają wzmianki o tym, jak mężowie popadali w długi, aby zdobyć futra dla swoich żon. I nic dziwnego, ponieważ między XIV a XVI w. modne, dobrej jakości futro stanowiło równowartość 6000 kurczaków lub ponad pół tony pszenicy.

W Anglii to, jakie futro mogła nosić dana osoba, było zależne od jej statusu społecznego i regulowane prawnie. Futra zwierząt takich jak kuna, wiewiórka szara czy gronostaj było zarezerwowane dla arystokracji, podczas gdy klasa średnia mogła nosić tylko futro z lisa, zająca i bobra, a niższa – skóry z wilków, kóz czy owiec. Również w Niemczech i we Francji obowiązywały przepisy, które rezerwowały możliwość noszenia pewnych rodzajów futer jedynie dla szlachetnie urodzonych.

W XX w. futro nadal pozostało elementem ubioru określającym status społeczny właściciela. W 1929 r. czytelniczka Vogue mogła przeczytać, iż futro, które nosi kobieta, obwieszcza światu “jakim rodzajem kobiety jest i jaki rodzaj życia prowadzi”. 

Portret Claudette Colbert, autor nieznany, 1920, źródło: Wikimedia Commons

Narodziny handlu futrem

Lokalny handel futrem w krajach o zimnym klimacie występował od dawnych czasów. Futro było głównym przedmiotem handlu i stanowiło tak cenny surowiec, że można nim było nawet opłacać podatki! Do 1739 r. rosyjski skarbiec krajowy przyjmował cenne futra, a ich wartość stanowiła 20% wartości całego skarbca. 

Wzrost popytu na futra wśród arystokracji, klasy wyższej oraz bogatych kupców doprowadził do rozwoju handlu tym produktem. Od XII w. monopol na handel futrami mieli kupcy niemieccy, których potęga wynikała z dostępu do najlepszych futer z Rosji, pozyskiwanych przede wszystkim z gronostaja.

Wraz z kolonizacją Ameryki Północnej państwa Europy Zachodniej uzyskały dostęp do dużej ilości skór, a najbardziej wartościowym przedmiotem handlu stało się futro bobra, wykorzystywane w Europie do szycia czapek. Wszystkie futra, które wówczas wykorzystywano, pochodziły z polowań, prowadząc do spadku populacji zwierząt łownych. Pod koniec XIX w. handel futrami między Europą a Ameryką Północną przygasł, a zapotrzebowanie na futro zaczęło być realizowane przez pierwsze fermy.

Początki przemysłowej hodowli zwierząt na futra

Pierwsze hodowle zwierząt na futra pojawiły się w XIX w., a znaczący wzrost ich ilości nastąpił w XX w. Norki hodowane były od połowy XIX w. w Ameryce i Kanadzie, gdzie ilość ferm między 1924 a 1930 r. wzrosła z 24 do 800. W Europie norki zaczęto hodować dopiero w XX w. – pierwsza ferma powstała w Niemczech w 1926 r.

fot. Andrew Skowron

Pierwsza hodowla lisów rudych powstała pod koniec XIX w. w Kanadzie, a na początku XX w. fermy występowały już w Norwegii, Finlandii i Danii. Lisy polarne również zaczęto hodować pod koniec XIX w. a Ameryce, a w latach 20. hodowle pojawiły się w Norwegii i Szwecji. W XX w. zaczęto także hodować na futro szynszyle oraz jenoty.

Pojawienie się zamienników futer naturalnych

Już na początku XX w. zaczęły pojawiać się alternatywy dla futer naturalnych. Ich rozwój przyspieszyło znacznie nałożenie przez rząd USA w latach 1919-1928 podatku na futra zwierzęce. Początkowo wykorzystywany był do tego jedwab, a później pojawiające się na rynku materiały syntetyczne. W latach 50. technologia pozwalała na stworzenie futer jedynie wizualnie odwzorowujących te pochodzące od zwierząt, jednak wraz z rozwojem technologii coraz trudniej było odróżnić futra sztuczne od naturalnych. Zyski producentów sztucznych futer między 1954 a 1957 r. zwiększyły się z kilku aż do 80 milionów dolarów. Futra syntetyczne bywają krytykowane za wykorzystywanie nieprzyjaznych środowisku materiałów, jednak produkcja futer naturalnych także jest szkodliwa dla środowiska, a dodatkowo wiąże się z ogromnym cierpieniem zwierząt. Ponadto obecnie pojawiają się także nowe, przyjazne środowisku materiały, takie jak np. KOBA®, zaprezentowany w zeszłym roku przez Stellę McCartney.

Przyszłość futra

Współczesna historia branży futrzarskiej to coraz większe ograniczenia i zmiany w postrzeganiu futer przez opinię publiczną. W latach 60. rozpoczęły się protesty w sprawie wykorzystywania futer gatunków zagrożonych, takich jak ocelot, lampart, tygrys czy niedźwiedź polarny, co doprowadziło do zakazu ich używania w latach 70. Pojawiły się także kampanie społeczne podkreślające nieetyczność wykorzystywania wszelkiego rodzaju futer. Świadomość dotycząca cierpienia zwierząt wzrastała, a postrzeganie futer  zmieniało się. Już w latach 70. na łamach New York Timesa można było przeczytać o tym, co znana aktorka Doris Day sądzi o noszeniu futer: “Zabijanie zwierząt, aby zrobić z nich płaszcz, jest grzechem. Kobieta zdobywa status społeczny, kiedy odmawia przywdziana na siebie czegoś, co musiało zostać w tym celu zabite. Wtedy jest naprawdę piękna…” Zmianę w postrzeganiu futer w społeczeństwie trafnie podsumował znany projektant Karl Lagerfeld: “Młode kobiety nie marzą o futrzanym płaszczu jako o symbolu luksusu. Taki obraz szykownej kobiety kojarzy się raczej z ich matkami i ciotkami”.

fot. Ela Radzikowska

Dzisiaj do międzynarodowego programu Fur Free Retailer/Sklepy Wolne od Futer należy już ponad 1100 firm i projektantów, w tym najbardziej luksusowe i rozpoznawalne marki, jak Versace, Gucci, Michael Kors czy Burberry. Nie tylko pojedynczy projektanci, ale także organizatorzy pokazów mody rezygnują z futer (futra nie zobaczymy już np. na London Fashion Week czy Amsterdam Fashion Week). W wielu krajach wprowadzane są także zakazy hodowli zwierząt na futra. Branża futrzarska jest w kryzysie, a rozwój technologii pozwala na tworzenie coraz lepszych i coraz bardziej przyjaznych dla środowiska materiałów. Wszystko wskazuje na to, że już niedługo o historii futer naturalnych w modzie będziemy mówić jako o zamkniętym rozdziale. 

Źródła:

http://www.fashionintime.org/history-fur-fashion-introduction/

https://www.smithsonianmag.com/history/history-faux-fur-180953984/

https://fashionista.com/2018/01/fake-faux-fur-history

https://www.slavorum.org/history-of-fur-from-ancient-times-to-the-present-day-in-slavic-countries/